Ο πολιτισμός των Μάγιας

Ο πολιτισμός των Μάγιας είναι ένας από τους πιο εντυπωσιακούς και ανεπτυγμένους προκολομβιανούς πολιτισμούς της Αμερικής. Αναπτύχθηκε στη Μεσοαμερική, κυρίως στην περιοχή που καλύπτει σήμερα το νότιο Μεξικό, τη Γουατεμάλα, το Μπελίζ, και τμήματα της Ονδούρας και του Ελ Σαλβαδόρ.

Χρονολόγηση και περίοδοι

Ο πολιτισμός των Μάγιας χωρίζεται σε τρεις βασικές περιόδους:

Περίοδος	Χρονολογία (κατά προσέγγιση)	Χαρακτηριστικά
Προκλασική	2000 π.Χ. – 250 μ.Χ.	Εμφάνιση γεωργίας, πρώτοι οικισμοί, πρώιμη αρχιτεκτονική
Κλασική	250 – 900 μ.Χ.	Ακμή πολιτισμού: πόλεις, ναοί, γραφή, επιστήμες
Μετακλασική	900 – 1500 μ.Χ.	Πολιτική αστάθεια, εισβολές, επαφές με άλλους λαούς (Τολτέκοι)

Αρχιτεκτονική και πόλεις

Οι Μάγιας έχτισαν εντυπωσιακές πόλεις-κράτη με ναούς, πυραμίδες, ανακτορικά συγκροτήματα και παρατηρητήρια. Σημαντικές πόλεις:

• Τικάλ (Γουατεμάλα): τεράστιο αστικό κέντρο με πάνω από 3.000 κτίσματα.
• Παλενκέ (Μεξικό): διάσημη για τον ναό του Πακάλ και την τέχνη της.
• Κοπάν (Ονδούρα): με εξαιρετικά λεπτοδουλεμένα ανάγλυφα και αστρονομική τεχνογνωσία.
• Τσισέν Ιτζά (Γιουκατάν): αργότερη πόλη με επιρροές από τους Τολτέκους, γνωστή για την πυραμίδα του Κουκουλκάν.

Θρησκεία και Κοσμολογία

• Πολυθεϊστική θρησκεία με θεότητες της βροχής (Τσαάκ), του ήλιου, της γης, του θανάτου, της γεωργίας.
• Ο χρόνος και οι κύκλοι του είχαν τεράστια σημασία. Οι Μάγιας θεωρούσαν ότι ο κόσμος περνά διαδοχικά από “ηλιακές εποχές”.
• Οι ιερείς είχαν τεράστια εξουσία και πολλές θυσίες (ακόμα και ανθρώπινες) τελούνταν για την εξευμένιση των θεών.

Γραφή και γλώσσα

• Ανέπτυξαν ένα ιερογλυφικό σύστημα γραφής με πάνω από 800 σύμβολα (λογοσυλλαβικά).
• Έγραφαν σε βιβλία (κοδίκες) από φλοιό δέντρου, λίθινες στήλες (στήλες) και τοιχογραφίες.
• Μερικά σωζόμενα κείμενα: Κώδικας της Δρέσδης, του Παρισιού και της Μαδρίτης.

Ημερολόγια και Αστρονομία

Οι Μάγιας ήταν εξαιρετικοί αστρονόμοι και μαθηματικοί. Είχαν:

1. Τον Τζολκίν – Ιερό ημερολόγιο 260 ημερών (13×20 συνδυασμοί).
2. Τον Χάαμπ – Κοσμικό ημερολόγιο 365 ημερών (18 μήνες x 20 ημέρες + 5 ημέρες «άτυχες»).
3. Μεγάλος Κύκλος (Long Count) – Μετρούσε τις ημέρες από μυθική αρχή (3114 π.Χ.).
   • Αυτό το ημερολόγιο έγινε γνωστό όταν ερμηνεύθηκε λανθασμένα ως “τέλος του κόσμου” για το 2012.

Στο πεδίο των μαθηματικών:

• Είχαν σύστημα βάσης 20 (εικοσαδικό).
• Είχαν σύμβολο για το μηδέν, από τους πρώτους παγκοσμίως!

Οικονομία και καθημερινή ζωή

• Καλλιέργειες: καλαμπόκι (maize), φασόλια, κολοκύθα, κακάο, βαμβάκι.
• Εμπόριο: αντάλλασσαν αγαθά με οψιανό, νεφρίτη, ύφασμα, αλάτι και φτερά.
• Νόμισμα: χρησιμοποιούσαν κακαόσπορους ως μονάδα ανταλλαγής.
• Οι κοινωνίες ήταν ιεραρχικές: αριστοκρατία, ιερείς, πολεμιστές, τεχνίτες, αγρότες, δούλοι.

Πολιτική και στρατιωτική οργάνωση

• Ο πολιτισμός των Μάγιας δεν ήταν ενιαίος αλλά αποτελούνταν από ανεξάρτητα κράτη-πόλεις που συχνά συγκρούονταν μεταξύ τους.
• Υπήρχαν συμμαχίες, προδοσίες και πολέμοι, αλλά και περιπτώσεις κυριαρχίας μεγάλων πόλεων επί άλλων.
• Στις πολεμικές συγκρούσεις, οι αιχμάλωτοι συχνά θυσιάζονταν στους θεούς.

Παρακμή και κατάρρευση

• Η αιφνίδια κατάρρευση πολλών μεγάλων πόλεων γύρω στο 900 μ.Χ. παραμένει μυστηριώδης.
  • Πιθανοί λόγοι: κλιματική αλλαγή, ξηρασία, εξάντληση φυσικών πόρων, εσωτερικές συγκρούσεις.
• Στην Υστεροκλασική και Μετακλασική περίοδο, άλλες περιοχές (π.χ. Τσισέν Ιτζά) ακμάζουν ξανά.

Κατάκτηση από τους Ισπανούς (16ος αιώνας)

• Οι Ισπανοί ξεκίνησαν κατακτήσεις το 1520.
• Παρά την κατάρρευση του πολιτικού τους συστήματος, κάποιες κοινότητες Μάγιας συνέχισαν να αντιστέκονται μέχρι τον 17ο αιώνα.
• Πολλοί ιερείς, όπως ο Ντιέγκο δε Λάντα, κατέστρεψαν βιβλία και αντικείμενα των Μάγιας.

Κληρονομιά των Μάγιας σήμερα

• Υπάρχουν ακόμα εκατομμύρια Μάγιας που μιλούν παραδοσιακές γλώσσες (όπως Κ’ιτσέ, Γιουκατεκική κ.ά.).
• Τα ερείπια των πόλεων, όπως Τικάλ, Κοπάν, Τσισέν Ιτζά, είναι Μνημεία Παγκόσμιας Κληρονομιάς UNESCO.
• Ο πολιτισμός των Μάγιας εξακολουθεί να εμπνέει αρχαιολόγους, ιστορικούς και σύγχρονες κοινότητες.

1.          Ο πολιτισμός των Ίνκας

Ο πολιτισμός των Ίνκας ήταν ο μεγαλύτερος προκολομβιανός πολιτισμός της Αμερικής και αναπτύχθηκε στις ορεινές περιοχές των Άνδεων, στη Νότια Αμερική. Είχε πρωτεύουσα το Κούσκο (Cusco, στο σημερινό Περού) και περιλάμβανε εδάφη από το σημερινό Περού, Βολιβία, Εκουαδόρ, Χιλή, Κολομβία και βόρεια Αργεντινή.

Χρονολόγηση

• Οι Ίνκας άρχισαν να αποκτούν ισχύ γύρω στο 1200 μ.Χ..
• Η αυτοκρατορία τους άνθισε ιδιαίτερα τον 15ο αιώνα.
• Το Τάουαντινσούγιου («Γη των Τεσσάρων Περιοχών») ήταν το όνομα της αυτοκρατορίας.
• Κατακτήθηκαν από τους Ισπανούς του Φρανθίσκο Πιθάρο (Pizarro) το 1533 μ.Χ..

Πολιτική Οργάνωση

• Η αυτοκρατορία διαιρούνταν σε τέσσερις περιοχές (σούγιου) που ακτινοβολούσαν από το Κούσκο.
• Ήταν άκρως συγκεντρωτική και ιεραρχική κοινωνία.
• Επικεφαλής ήταν ο Σάπα Ίνκα («ο μοναδικός Ίνκα»), θεωρούμενος θεϊκός απόγονος του Ήλιου.
• Υπήρχε πυραμιδική διοίκηση με τοπικούς άρχοντες που υπάκουαν στον αυτοκράτορα.
• Οι υπήκοοι υποχρεούνταν σε υπηρεσίες (mita): εργασία αντί για φόρους, π.χ. σε δρόμους, ορυχεία ή γεωργία.

Αρχιτεκτονική και Τεχνολογία

• Φημίζονταν για την κυκλική και τεράστια οδοποιία τους: πάνω από 40.000 χλμ. δρόμων σε ορεινές περιοχές!
• Δε διέθεταν τροχούς ή γραφή, όμως έφτιαξαν:
  • Γέφυρες από σχοινιά (suspension bridges)
  • Οχυρά, ναούς και κατοικίες με τέλεια συναρμογή πελεκητών λίθων (χωρίς κονίαμα).
  • Ματσού Πίτσου: μυστηριώδης πόλη στα 2.400 μ., κρυμμένη στις Άνδεις.

Οικονομία και Καθημερινή Ζωή

• Η οικονομία βασιζόταν στη συλλογική γεωργία, με εντυπωσιακά αναβαθμισμένα χωράφια (terraces) και αρδευτικά συστήματα.
• Καλλιέργειες: πατάτες, καλαμπόκι, κινόα, κόκα, ντομάτες, φασόλια.
• Εκτροφή ζώων: λάμα (φορτωτικά), αλπάκα (μαλλί), γκουανάκο.
• Δεν είχαν χρήμα: βασίζονταν σε ανταλλαγή αγαθών και την εργασία ως υποχρέωση προς το κράτος.

Το σύστημα Κίπου (Quipu)

• Δεν είχαν γραπτή γλώσσα, αλλά χρησιμοποιούσαν τους κίπου: σύστημα με κόμπους σε χρωματιστά σχοινιά.
• Οι κίπου κατέγραφαν πληθυσμό, φόρους, αποθήκες, στρατιώτες, ίσως και ιστορικά γεγονότα.
• Οι «quipucamayoc» (ειδικοί) ήταν υπεύθυνοι για την ανάγνωση τους.

Θρησκεία

• Πολυθεϊστική θρησκεία με κεντρική λατρεία στον Ήλιο (Ίντι).
• Άλλοι σημαντικοί θεοί:
  • Πάτσαμαμα: θεά της γης
  • Βιρακότσα: δημιουργός θεός
• Οι αυτοκράτορες θεωρούνταν γιοι του Ήλιου.
• Κέντρα λατρείας όπως το Κορικαντσά (Qorikancha) στο Κούσκο ήταν καλυμμένα με χρυσό.
• Θυσίες: κυρίως ζώα (λάμα), αλλά και παιδιά σε ειδικές περιπτώσεις (Capacocha).

Στρατός και Επέκταση

• Ο στρατός των Ίνκας ήταν καλά οργανωμένος, με εφεδρικά αποθέματα και στρατιωτικές αποθήκες (κολκάς).
• Η αυτοκρατορία εξαπλώθηκε γρήγορα μέσω:
  • Κατακτήσεων
  • Διπλωματίας και επιβολής φόρου υποτέλειας
• Οι νικημένοι λαοί ενσωματώνονταν με εκπαίδευση στην κουλτούρα των Ίνκας.

Κατάρρευση της Αυτοκρατορίας

• Το 1527 πέθανε ο αυτοκράτορας Ουαϊνά Καπάκ, προκαλώντας εμφύλιο πόλεμο μεταξύ των γιων του (Αταουάλπα και Ουάσκαρ).
• Ο Φρανθίσκο Πιθάρο και οι Ισπανοί εκμεταλλεύτηκαν τον εμφύλιο και την έλλειψη ενότητας.
• Ο Αταουάλπα αιχμαλωτίστηκε το 1532, και εκτελέστηκε το 1533, παρότι είχε προσφέρει τεράστιο λύτρο σε χρυσό.
• Η αυτοκρατορία διαλύθηκε, αλλά η αντίσταση συνεχίστηκε σε απομονωμένες περιοχές για δεκαετίες.

Κληρονομιά των Ίνκας

• Σήμερα υπάρχουν εκατομμύρια απόγονοι των Ίνκας, κυρίως Κέτσουα και Αϊμάρα, που διατηρούν γλώσσα και παραδόσεις.
• Πολλοί δρόμοι των Ίνκας είναι ακόμα σε χρήση.
• Τα μνημεία τους, όπως Ματσού Πίτσου, είναι Μνημεία Παγκόσμιας Κληρονομιάς και προσελκύουν εκατομμύρια επισκέπτες.
• Ο πολιτισμός τους συνεχίζει να θαυμάζεται για την οργανωτικότητα, την αρχιτεκτονική και την πολιτισμική του δύναμη χωρίς γραφή ή χρήμα.